Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1973 r. (sygn. akt I CR 91/73, OSNC 1974/3/50)
Utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenia, tj. gdy przybierze jakakolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny. Kompozycje kwiatów odpowiadają temu wymaganiu. Dlatego niedozwolone jest ich odtwarzanie bez zgody autora, m.in. sposobem fotograficznym, do innego użytku niż własny użytek osobisty, w szczególności do użytku związanego z osiągnięciem korzyści materialnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Bożeny B. przeciwko Spółdzielni Wydawniczej " Prasa-Książka - Ruch " - Biuro Wydawniczo - Propagandowe i Dymitorowi S. o naruszenie autorskich dóbr osobistych na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z dnia 16 listopada 1972 r.,
Oddalił rewizję w części dotyczącej oddalenia żądania ustalenia naruszenia autorskich dóbr osobistych; poza tym uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu dla m.st. Warszawy do ponownego rozpoznania ,pozostawiając temu sądowy rozstrzygniecie o kosztach instancji odwoławczej.
Uzasadnienie
Powódka podaje, że jest z wykształcenia inżynierem ogrodnikiem, a specjalizuje się w tworzeniu kompozycji kwiatów. Na zorganizowanej w czasie "święta kwiatów" ich wystawie powódka eksponowała szereg swoich kompozycji. Zdjęć eksponatów dokonał fotografik Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej "Prasa-Książka-Ruch" Dymitr. S. Te fotografie barwne, bez wskazania powódki jako twórcy kompozycji, Spółdzielnia wydała w formie pocztówek i je rozpowszechniła.
W przytoczonym stanie rzeczy powódka domagała się ustalenia, że Spółdzielnia i Dymitr S. naruszyli jej autorskie dobra osobiste, dalej - zaniechania naruszenia, wreszcie - dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.
Sąd Wojewódzki przyjął, że "układ kwiatów (...) nie może być uznany za utwór (....), gdyż nie jest utrwalony, trwa tak długo jak żywot kwiatów, z których jest ułożony". Kompozycja ta, ponieważ nie odpowiada wymaganiu prawa autorskiego, co do tego, żeby utwór był ustalony w jakiejkolwiek postaci, nie korzysta z ochrony przewidzianej przez to prawo . "Gdyby zaś nawet uznać ,że kompozycja kwiatowa jest przedmiotem prawa autorskiego, to reprodukowanie jej sposobem fotograficznym nie stanowi w świetle przepisów tego prawa, naruszenia praw autorskich."
Już na tle wspomnianych założeń Sąd Wojewódzki pominął dowód z opinii biegłego i z zeznań powódki, podniósł, że kompozycja z kwiatów " nie może być uważana za twórczość" i oddalił powództwo.
Rozpoznając sprawę na skutek rewizji powódki, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 1§ 2 pkt 4 prawa autorskiego głosi, że utwór sztuki choreograficznej lub kinematograficznej staje się przedmiotem prawa autorskiego w razie jego utrwalenia w scenariuszu, rysunku lub fotografii. W odniesieniu do pozostałych utworów art.1 prawa autorskiego wypowiada zasadę ogólną, mianowicie że utwór - w tym i utwór artystyczny - stanowi przedmiot prawa autorskiego, jeśli jest ustalony w jakiejkolwiek postaci. Dlatego według zasady ogólnej utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie , a zatem - choćby utwór nie został utrwalony tj. nie przybrał postaci trwałej, albo choćby jego treść i cechy zostały udokumentowane w sposób trwały. Wystarczy, żeby utwór ten był ustalony, tj. żeby przybrał jakąkolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny.
Na tle przedstawionej wykładni kompozycja z kwiatów odpowiada wymaganiu, co do tego, żeby utwór był ustalony w jakiejkolwiek postaci. Tym samym odmienne stanowisko Sądu Wojewódzkiego narusza art.1§ 1 prawa autorskiego.
Artykuł 22 prawa autorskiego stanowi, że wolno skopiować lub w inny sposób odtworzyć cudzy utwór wyłącznie do własnego użytku osobistego. Z zacytowanej dyspozycji wynika ,że niedozwolone jest odtworzenie tj. reprodukcja cudzego utworu , m.i. sposobem fotograficznym, do innego użytku niż własny użytek osobisty, w szczególności do użytku związanego z osiągnięciem korzyści materialnej.
Wydanie barwnych fotografii w formie pocztówek i ich rozpowszechnienie wskazują na taki właśnie charakter użytku z reprodukcji kompozycji kwiatowych. Pomijając ten stan rzeczy, zapatrywanie Sądu Wojewódzkiego narusza z kolei art. 22 prawa autorskiego.
Obydwie zatem przesłanki którymi kierował się Sąd Wojewódzki oddalając powództwo, stanowią wynik naruszenia prawa materialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie.
Zajęcie zaś przez wspomniany Sąd stanowiska co do tego, czy wykonywane przez powódkę kompozycje z kwiatów mogą być oceniane jako utwór artystyczny w rozumieniu art.1 prawa autorskiego, powinno być poprzedzone zasięgnięciem opinii biegłego. Ponieważ Są Wojewódzki nie przeprowadził tego dowodu, pogląd , jakoby kompozycja z kwiatów "nie mogła być uważana za twórczość", przedstawia się jako dowolny.
W konsekwencji zaskarżony wyrok nie może być utrzymany w mocy poza częścią dotyczącą oddalenia żądania ustalenia naruszenia autorskich dóbr osobistych. Jeżeli bowiem już doszło do naruszenia prawa powódki i wystąpiła ona z roszczeniami o świadczenia wynikające z tego naruszenia, a nie zachodzi wyjątek przewidziany w uchwale składu, siedmiu sędziów z dnia 17 IV 1970 r. III PZP 34/69 (OSNCP 1970,poz 217), to powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia.
źródło: www.eporady24.pl
2.Podmiot prawa autorskiego.
Przepis art. 8 ust. 1 ustawy wyraża podstawową zasadę prawa autorskiego, w myśl której podmiotem pierwotnie uprawnionym jest twórca. Zasada ta swoim zakresem zastosowania obejmuje zarówno autorskie prawa osobiste, a także autorskie prawa majątkowe. Wyjątki od tej zasady nie mogą wynikać z woli stron, ustanawiać je może jedynie przepis prawny. Powstania prawa autorskiego nie może zostać spowodowane czynnością prawną – osoba inna niż twórca może stać się podmiotem prawa autorskiego jedynie w sposób pochodny – przez nabycie prawa od twórcy w drodze umowy o przeniesienie prawa albo na drodze dziedziczenia, przy czym przejście praw odnosić się będzie jedynie do autorskich praw majątkowych. Gdy chodzi o autorskie prawa osobiste – chronią one nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się, czy też zbyciu, więź twórcy z utworem i nie mogą przejść na inne osoby ani na skutek dziedziczenia, ani też na skutek dokonanej czynności prawnej. Ustawa przewiduje w tej kwestii dwa wyjątki – pierwszy odnosi się do utworu zbiorowego (w takim przypadku autorskie prawa majątkowe, zgodnie z treścią art. 11, przysługują producentowi albo wydawcy), drugi dotyczy programu komputerowego (zgodnie z treścią art. 74 ust. 3, o ile umowa nie stanowi inaczej, to prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy).
Twórcą jest osoba, która utwór stworzyła. Status twórcy przysługiwać może jedynie osobom fizycznym, z uwagi na fakt, iż tylko ona może podejmować działania mające charakter twórczy. Już z ustawowej definicji utworu wynika, iż jest on przejawem osobistego aktu twórczości, a co za tym idzie twórca nie może w tej kwestii zostać wyręczony przez inną osobę.
Stworzenie utworu jest zdarzeniem, z którym prawo wiąże określone skutki polegające na powstaniu prawa autorskiego. Prawo to może powstać na rzecz jakiejkolwiek osoby fizycznej, w związku z tym, iż zgodnie z art. 8 Kodeksu cywilnego, każdy człowiek ma zdolność prawną (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków). Do powstania prawa autorskiego nie jest zatem wymagane osiągnięcie określonego wieku, świadomość tworzenia utworu, czy tez psychofizyczny stan twórcy.
Domniemanie, iż twórca jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu, ustanowione zostało przez prawodawcę w art. 8 ust. 2. Pod pojęciem „egzemplarza” należy rozumieć każdy rezultat zwielokrotniania utworu, a zatem nie odnosi się ono tylko do kopii utworu mających charakter materialny, ale także do udostępniania go w formie elektronicznej.
Umieszczenie na egzemplarzu utworu nazwiska twórcy stanowi realizację tych uprawnień osobistych twórcy, które zostały określone w art. 16 – prawie do autorstwa utworu (pkt 1) oraz w prawie do oznaczania utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem, bądź też udostępniania go anonimowo (pkt 2). Warto zaznaczyć, że domniemanie to działa także wtedy, gdy oznaczenie utworu przybrało postać pseudonimu, który nie mniej jedna pozwala na określenie tożsamości twórcy. Domniemanie autorstwa nie odnosi się natomiast do utworów anonimowych oraz do utworów, których twórca ukrywa się pod pseudonimem niepozwalającym na określenie jego tożsamości.
Funkcją przepisu art. 8 ust. 2 jest wyłącznie wprowadzenie domniemania co do osoby twórcy. Warunkiem prawnoautorskiej ochrony nie jest natomiast przesłanka uwidocznienia na egzemplarzach utworu nazwiska twórcy. Wiąże się to z faktem, iż zgodnie z postanowieniami Konwencji berneńskiej zasadą jest, że ochrona autorsko-prawna przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Celem ustanowionego przez prawodawcę domniemania jest możliwość łatwego ustalenia osoby twórcy. Domniemanie to ma jednak charakter wzruszalny – może zostać obalone na skutek dowodu przeciwnego, czyli poprzez wykazanie, że osoba, której nazwisko zostało uwidocznione na egzemplarzach utworu albo podane do publicznej wiadomości nie jest twórcą, bądź też jest tylko jednym ze współtwórców. Wymagać to będzie udowodnienia braku wniesienia twórczego wkładu w powstanie utworu lub też, że wkład taki wniosła także, co najmniej jeszcze jedna osoba.
źródło: www.lexplay.pl
3.Dozwolony użytek.
Dozwolony użytek (ang. fair use) – w prawie własności intelektualnej ograniczenie monopolu właściciela praw autorskich lub patentowych polegające na zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania jego zgody z już rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonych sytuacjach.
Polskie prawo wyraźnie rozgranicza dozwolony użytek w zakresie prywatnym i inne przypadki dozwolonego użytku.
Dozwolony użytek w zakresie prywatnym jest generalnie (z kilkoma wyjątkami) zwolniony z roszczeń finansowych właścicieli majątkowych praw autorskich. Jest on jednak dość niejasno ograniczony do "osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego". Trudne do interpretacji jest w szczególności pojęcie pozostawania w stosunku towarzyskim, zwłaszcza w przypadku dzielenia się utworami w formach elektronicznych przez internet – istnieją w tym zakresie liczne rozbieżności interpretacyjne.
Z zasad dozwolonego użytku osobistego są całkowicie wyłączone wszelkie programy komputerowe, co oznacza, że kopii programów nie wolno wypożyczać czy odstępować nawet znajomym, chyba że licencja jego użycia na to wyraźnie zezwala.
Dozwolony użytek wykraczający poza zakres osobisty jest w polskim prawie unormowany w formie dość szczegółowej listy określającej, kiedy i jak jest dopuszczalny, przy czym w niektórych sytuacjach jest on uwarunkowany przynajmniej próbami otrzymania zgody od właściciela praw autorskich lub może wiązać się z roszczeniami finansowymi z jego strony, nie jest to zatem ścisły odpowiednik terminu fair use z anglosaskiego prawa. W szczególności na zasadach dozwolonego użytku można:
- okresowo lub incydentalnie korzystać z utworów niemających samodzielnego znaczenia gospodarczego, a potrzebnego do przeprowadzenia procesu technologicznego, jeśli utwór ten jest przekazywany drogą teleinformatyczną oraz jest stosowany zgodnie z przeznaczeniem (chodzi tu głównie o wszelkiego rodzaju instrukcje obsługi i wiedzę typu know-how);
- rozpowszechniać ogólnie dostępne w eterze programy telewizyjne i radiowe systemami anten centralnych i sieci kablowych, pod warunkiem, że sygnał jest dostarczany do maksimum 50 gospodarstw domowych;
- rozpowszechniać w publicznie dostępnych mediach wcześniej rozpowszechnione materiały o charakterze aktualności lub przeglądu wydarzeń (sprawozdania z wydarzeń, aktualne artykuły na tematy polityczne, mowy wygłoszone publicznie itp.), jednak jest to w przypadku większości tego rodzaju materiałów obarczone możliwością roszczeń ze strony odpowiednich organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi;
- sporządzać kopie i nieodpłatnie korzystać z fragmentów utworów potrzebnych do celów dydaktycznych (daje to możliwość np. zrobienia kserokopii jednego rozdziału książki i rozdania ich uczniom w klasie);
- biblioteki, archiwa i szkoły mogą rozpowszechniać wcześniej nabyte utwory poprzez ich udostępnianie i pożyczanie w ramach swoich zadań statutowych;
- przytaczać fragmenty innych utworów w dziełach stanowiących samoistną całość, pod warunkiem że jest to uzasadnione "wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości" (jest to tzw. prawo do cytatu);
- publicznie wykonywać utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, pod warunkiem, że wstęp na te imprezy jest bezpłatny, a osoby wykonujące utwór nie pobierają za to żadnych korzyści majątkowych;
- rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, pod warunkiem, że nie będą one stosowane do tego samego celu (można zatem zrobić zdjęcie rzeźbie wystawionej w parku lub budynkowi stojącemu przy drodze publicznej i potem rozpowszechniać to zdjęcie);
- w encyklopediach i atlasach publikować utwory plastyczne i fotograficzne, "o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody", przy czym twórca ma prawo w każdej chwili zażądać wynagrodzenia za użycie jego utworu[3]
- oraz w kilku innych, jeszcze bardziej szczegółowych przypadkach[4].
źródło: www.wikipedia.pl
4.Prawo cytatu.
Prawem dopuszczalna możliwość przytoczenia w tworzonym przez siebie dziele urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości bez zgody ich twórcy i bez uiszczania na jego rzecz wynagrodzenia. Prawo cytatu dotyczy twórczości chronionej majątkowymi prawami autorskimi i stanowi ich ograniczenie na rzecz dozwolonego użytku. Z utworów nie objętych prawami majątkowymi można bowiem korzystać swobodnie, pod warunkiem oznaczenia autora.
W prawie polskim prawo cytatu uregulowane jest w art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.
Cytat jako ograniczenie praw autorskich twórcy musi spełniać kilka warunków, aby mieścić się w granicach określonych przez prawo:
- Cytat musi być rozpoznawalny. Czytelnik musi wiedzieć, które słowa są słowami autora, a które są cytowane. Brak odróżnienia cytatu od reszty tekstu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. Można w takim przypadku mówić o popełnieniu plagiatu[2].
- Cytat musi być wyraźnie oznaczony co do autorstwa i źródła, i to w każdym przypadku, w którym się pojawia. Nie wystarczy samo ogólne odwołanie się do autorów lub dzieł w końcowym zestawieniu bibliografii lub źródeł. Brak wyraźnego oznaczenia cytatu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. W przypadku przytaczania cytatów, których autorstwo nie jest znane (rozpowszechniane były anonimowo), należy taką okoliczność również zaznaczyć[3].
- Zamieszczenie cytatu musi być uzasadnione celem – ma służyć wyjaśnianiu lub nauczaniu, krytycznej analizie lub prawom gatunku twórczości.
- Cytat pełni funkcję pomocniczą – ma służyć uzupełnieniu i wzbogaceniu dzieła, nie może go natomiast zastępować, ani tworzyć jego zasadniczej konstrukcji. Tworzone dzieło ma być samoistne, nie może polegać na przytoczeniu cudzej twórczości, ewentualnie jedynie z własnym, krótkim komentarzem. Nie może być również serią cytatów, nawet gdyby to były cytaty z różnych dzieł i autorów. Cytaty w samoistnym dziele powinny mieć rolę podrzędną. Nadmierne, zbyt obszerne i nieuzasadnione korzystanie z cytatów również stanowi naruszenie praw autorskich.
źródło: www.wikipedia.pl
5.Czas obowiązywania prawa autorskiego.
Czas trwania autorskich praw majątkowych
* trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,
* jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.
Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca:
* 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,
* gdy utwór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu;
* 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania);
* 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia)
źródło: www.peb.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz