1.Utwór jako przedmiot prawa autorskiego.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1973 r. (sygn. akt I CR 91/73, OSNC 1974/3/50)
Utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy,
kiedy następuje jego ustalenia, tj. gdy przybierze jakakolwiek postać,
choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu
wywierały efekt artystyczny. Kompozycje kwiatów odpowiadają temu
wymaganiu. Dlatego niedozwolone jest ich odtwarzanie bez zgody autora,
m.in. sposobem fotograficznym, do innego użytku niż własny użytek
osobisty, w szczególności do użytku związanego z osiągnięciem korzyści
materialnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Bożeny B. przeciwko
Spółdzielni Wydawniczej " Prasa-Książka - Ruch " - Biuro Wydawniczo -
Propagandowe i Dymitorowi S. o naruszenie autorskich dóbr osobistych na
skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z
dnia 16 listopada 1972 r.,
Oddalił rewizję w części dotyczącej oddalenia żądania ustalenia
naruszenia autorskich dóbr osobistych; poza tym uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu dla m.st. Warszawy do ponownego
rozpoznania ,pozostawiając temu sądowy rozstrzygniecie o kosztach
instancji odwoławczej.
Uzasadnienie
Powódka podaje, że jest z wykształcenia inżynierem ogrodnikiem, a
specjalizuje się w tworzeniu kompozycji kwiatów. Na zorganizowanej w
czasie "święta kwiatów" ich wystawie powódka eksponowała szereg swoich
kompozycji. Zdjęć eksponatów dokonał fotografik Robotniczej Spółdzielni
Wydawniczej "Prasa-Książka-Ruch" Dymitr. S. Te fotografie barwne, bez
wskazania powódki jako twórcy kompozycji, Spółdzielnia wydała w formie
pocztówek i je rozpowszechniła.
W przytoczonym stanie rzeczy powódka domagała się ustalenia, że
Spółdzielnia i Dymitr S. naruszyli jej autorskie dobra osobiste, dalej -
zaniechania naruszenia, wreszcie - dopełnienia czynności potrzebnych do
usunięcia skutków naruszenia.
Sąd Wojewódzki przyjął, że "układ kwiatów (...) nie może być uznany
za utwór (....), gdyż nie jest utrwalony, trwa tak długo jak żywot
kwiatów, z których jest ułożony". Kompozycja ta, ponieważ nie odpowiada
wymaganiu prawa autorskiego, co do tego, żeby utwór był ustalony w
jakiejkolwiek postaci, nie korzysta z ochrony przewidzianej przez to
prawo . "Gdyby zaś nawet uznać ,że kompozycja kwiatowa jest przedmiotem
prawa autorskiego, to reprodukowanie jej sposobem fotograficznym nie
stanowi w świetle przepisów tego prawa, naruszenia praw autorskich."
Już na tle wspomnianych założeń Sąd Wojewódzki pominął dowód z
opinii biegłego i z zeznań powódki, podniósł, że kompozycja z kwiatów "
nie może być uważana za twórczość" i oddalił powództwo.
Rozpoznając sprawę na skutek rewizji powódki, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 1§ 2 pkt 4 prawa autorskiego głosi, że utwór sztuki
choreograficznej lub kinematograficznej staje się przedmiotem prawa
autorskiego w razie jego utrwalenia w scenariuszu, rysunku lub
fotografii. W odniesieniu do pozostałych utworów art.1 prawa autorskiego
wypowiada zasadę ogólną, mianowicie że utwór - w tym i utwór
artystyczny - stanowi przedmiot prawa autorskiego, jeśli jest ustalony w
jakiejkolwiek postaci. Dlatego według zasady ogólnej utwór artystyczny
staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego
ustalenie , a zatem - choćby utwór nie został utrwalony tj. nie przybrał
postaci trwałej, albo choćby jego treść i cechy zostały udokumentowane w
sposób trwały. Wystarczy, żeby utwór ten był ustalony, tj. żeby
przybrał jakąkolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby
treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny.
Na tle przedstawionej wykładni kompozycja z kwiatów odpowiada
wymaganiu, co do tego, żeby utwór był ustalony w jakiejkolwiek postaci.
Tym samym odmienne stanowisko Sądu Wojewódzkiego narusza art.1§ 1 prawa
autorskiego.
Artykuł 22 prawa autorskiego stanowi, że wolno skopiować lub w inny
sposób odtworzyć cudzy utwór wyłącznie do własnego użytku osobistego. Z
zacytowanej dyspozycji wynika ,że niedozwolone jest odtworzenie tj.
reprodukcja cudzego utworu , m.i. sposobem fotograficznym, do innego
użytku niż własny użytek osobisty, w szczególności do użytku związanego z
osiągnięciem korzyści materialnej.
Wydanie barwnych fotografii w formie pocztówek i ich
rozpowszechnienie wskazują na taki właśnie charakter użytku z
reprodukcji kompozycji kwiatowych. Pomijając ten stan rzeczy,
zapatrywanie Sądu Wojewódzkiego narusza z kolei art. 22 prawa
autorskiego.
Obydwie zatem przesłanki którymi kierował się Sąd Wojewódzki
oddalając powództwo, stanowią wynik naruszenia prawa materialnego przez
jego niewłaściwe zastosowanie.
Zajęcie zaś przez wspomniany Sąd stanowiska co do tego, czy
wykonywane przez powódkę kompozycje z kwiatów mogą być oceniane jako
utwór artystyczny w rozumieniu art.1 prawa autorskiego, powinno być
poprzedzone zasięgnięciem opinii biegłego. Ponieważ Są Wojewódzki nie
przeprowadził tego dowodu, pogląd , jakoby kompozycja z kwiatów "nie
mogła być uważana za twórczość", przedstawia się jako dowolny.
W konsekwencji zaskarżony wyrok nie może być utrzymany w mocy poza
częścią dotyczącą oddalenia żądania ustalenia naruszenia autorskich dóbr
osobistych. Jeżeli bowiem już doszło do naruszenia prawa powódki i
wystąpiła ona z roszczeniami o świadczenia wynikające z tego naruszenia,
a nie zachodzi wyjątek przewidziany w uchwale składu, siedmiu sędziów z
dnia 17 IV 1970 r. III PZP 34/69 (OSNCP 1970,poz 217), to powódka nie
ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia.
źródło: www.eporady24.pl
2.Podmiot prawa autorskiego.
Przepis art. 8 ust. 1 ustawy wyraża podstawową zasadę prawa
autorskiego, w myśl której podmiotem pierwotnie uprawnionym jest twórca.
Zasada ta swoim zakresem zastosowania obejmuje zarówno autorskie prawa
osobiste, a także autorskie prawa majątkowe. Wyjątki od tej zasady nie
mogą wynikać z woli stron, ustanawiać je może jedynie przepis prawny.
Powstania prawa autorskiego nie może zostać spowodowane czynnością
prawną – osoba inna niż twórca może stać się podmiotem prawa autorskiego
jedynie w sposób pochodny – przez nabycie prawa od twórcy w drodze
umowy o przeniesienie prawa albo na drodze dziedziczenia, przy czym
przejście praw odnosić się będzie jedynie do autorskich praw
majątkowych. Gdy chodzi o autorskie prawa osobiste – chronią one
nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się, czy też
zbyciu, więź twórcy z utworem i nie mogą przejść na inne osoby ani na
skutek dziedziczenia, ani też na skutek dokonanej czynności prawnej.
Ustawa przewiduje w tej kwestii dwa wyjątki – pierwszy odnosi się do
utworu zbiorowego (w takim przypadku autorskie prawa majątkowe, zgodnie z
treścią art. 11, przysługują producentowi albo wydawcy), drugi dotyczy
programu komputerowego (zgodnie z treścią art. 74 ust. 3, o ile umowa
nie stanowi inaczej, to prawa majątkowe do programu komputerowego
stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku
pracy przysługują pracodawcy).
Twórcą jest osoba, która utwór stworzyła. Status twórcy przysługiwać
może jedynie osobom fizycznym, z uwagi na fakt, iż tylko ona może
podejmować działania mające charakter twórczy. Już z ustawowej definicji
utworu wynika, iż jest on przejawem osobistego aktu twórczości, a co za
tym idzie twórca nie może w tej kwestii zostać wyręczony przez inną
osobę.
Stworzenie utworu jest zdarzeniem, z którym prawo wiąże określone
skutki polegające na powstaniu prawa autorskiego. Prawo to może powstać
na rzecz jakiejkolwiek osoby fizycznej, w związku z tym, iż zgodnie z
art. 8 Kodeksu cywilnego, każdy człowiek ma zdolność prawną (zdolność do
bycia podmiotem praw i obowiązków). Do powstania prawa autorskiego nie
jest zatem wymagane osiągnięcie określonego wieku, świadomość tworzenia
utworu, czy tez psychofizyczny stan twórcy.
Domniemanie, iż twórca jest osoba, której nazwisko w tym charakterze
uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do
publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z
rozpowszechnianiem utworu, ustanowione zostało przez prawodawcę w art. 8
ust. 2. Pod pojęciem „egzemplarza” należy rozumieć każdy rezultat
zwielokrotniania utworu, a zatem nie odnosi się ono tylko do kopii
utworu mających charakter materialny, ale także do udostępniania go w
formie elektronicznej.
Umieszczenie na egzemplarzu utworu nazwiska twórcy stanowi realizację
tych uprawnień osobistych twórcy, które zostały określone w art. 16 –
prawie do autorstwa utworu (pkt 1) oraz w prawie do oznaczania utworu
swoim nazwiskiem, pseudonimem, bądź też udostępniania go anonimowo (pkt
2). Warto zaznaczyć, że domniemanie to działa także wtedy, gdy
oznaczenie utworu przybrało postać pseudonimu, który nie mniej jedna
pozwala na określenie tożsamości twórcy. Domniemanie autorstwa nie
odnosi się natomiast do utworów anonimowych oraz do utworów, których
twórca ukrywa się pod pseudonimem niepozwalającym na określenie jego
tożsamości.
Funkcją przepisu art. 8 ust. 2 jest wyłącznie wprowadzenie
domniemania co do osoby twórcy. Warunkiem prawnoautorskiej ochrony nie
jest natomiast przesłanka uwidocznienia na egzemplarzach utworu nazwiska
twórcy. Wiąże się to z faktem, iż zgodnie z postanowieniami Konwencji
berneńskiej zasadą jest, że ochrona autorsko-prawna przysługuje twórcy
niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Celem ustanowionego
przez prawodawcę domniemania jest możliwość łatwego ustalenia osoby
twórcy. Domniemanie to ma jednak charakter wzruszalny – może zostać
obalone na skutek dowodu przeciwnego, czyli poprzez wykazanie, że osoba,
której nazwisko zostało uwidocznione na egzemplarzach utworu albo
podane do publicznej wiadomości nie jest twórcą, bądź też jest tylko
jednym ze współtwórców. Wymagać to będzie udowodnienia braku wniesienia
twórczego wkładu w powstanie utworu lub też, że wkład taki wniosła
także, co najmniej jeszcze jedna osoba.
źródło: www.lexplay.pl
3.Dozwolony użytek.
Dozwolony użytek (ang.
fair use) – w prawie własności intelektualnej ograniczenie monopolu właściciela praw autorskich lub patentowych
polegające na zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania
jego zgody z już rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi
warunkami i w ściśle określonych sytuacjach.
Polskie prawo wyraźnie rozgranicza dozwolony użytek w zakresie prywatnym i inne przypadki dozwolonego użytku.
Dozwolony użytek w zakresie prywatnym jest generalnie (z kilkoma wyjątkami) zwolniony z roszczeń finansowych właścicieli majątkowych praw autorskich.
Jest on jednak dość niejasno ograniczony do "osób pozostających w
związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub
stosunku towarzyskiego". Trudne do interpretacji jest w szczególności
pojęcie pozostawania w stosunku towarzyskim, zwłaszcza w przypadku
dzielenia się utworami w formach elektronicznych przez internet – istnieją w tym zakresie liczne rozbieżności interpretacyjne.
Z zasad dozwolonego użytku osobistego są całkowicie wyłączone wszelkie programy komputerowe,
co oznacza, że kopii programów nie wolno wypożyczać czy odstępować
nawet znajomym, chyba że licencja jego użycia na to wyraźnie zezwala.
Dozwolony użytek wykraczający poza zakres osobisty jest w polskim
prawie unormowany w formie dość szczegółowej listy określającej, kiedy i
jak jest dopuszczalny, przy czym w niektórych sytuacjach jest on
uwarunkowany przynajmniej próbami otrzymania zgody od właściciela praw
autorskich lub może wiązać się z roszczeniami finansowymi z jego strony,
nie jest to zatem ścisły odpowiednik terminu
fair use z anglosaskiego prawa. W szczególności na zasadach dozwolonego użytku można:
- okresowo lub incydentalnie korzystać z utworów niemających
samodzielnego znaczenia gospodarczego, a potrzebnego do przeprowadzenia
procesu technologicznego, jeśli utwór ten jest przekazywany drogą
teleinformatyczną oraz jest stosowany zgodnie z przeznaczeniem (chodzi tu głównie o wszelkiego rodzaju instrukcje obsługi i wiedzę typu know-how);
- rozpowszechniać ogólnie dostępne w eterze programy telewizyjne i
radiowe systemami anten centralnych i sieci kablowych, pod warunkiem, że
sygnał jest dostarczany do maksimum 50 gospodarstw domowych;
- rozpowszechniać w publicznie dostępnych mediach wcześniej
rozpowszechnione materiały o charakterze aktualności lub przeglądu
wydarzeń (sprawozdania z wydarzeń, aktualne artykuły na tematy
polityczne, mowy wygłoszone publicznie itp.), jednak jest to w przypadku
większości tego rodzaju materiałów obarczone możliwością roszczeń ze
strony odpowiednich organizacji zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi;
- sporządzać kopie i nieodpłatnie korzystać z fragmentów utworów
potrzebnych do celów dydaktycznych (daje to możliwość np. zrobienia
kserokopii jednego rozdziału książki i rozdania ich uczniom w klasie);
- biblioteki, archiwa i szkoły mogą rozpowszechniać wcześniej nabyte
utwory poprzez ich udostępnianie i pożyczanie w ramach swoich zadań
statutowych;
- przytaczać fragmenty innych utworów w dziełach stanowiących
samoistną całość, pod warunkiem że jest to uzasadnione "wyjaśnianiem,
analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości" (jest to
tzw. prawo do cytatu);
- publicznie wykonywać utwory podczas ceremonii religijnych, imprez
szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, pod
warunkiem, że wstęp na te imprezy jest bezpłatny, a osoby wykonujące
utwór nie pobierają za to żadnych korzyści majątkowych;
- rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych
drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, pod warunkiem, że nie będą one
stosowane do tego samego celu (można zatem zrobić zdjęcie rzeźbie
wystawionej w parku lub budynkowi stojącemu przy drodze publicznej i
potem rozpowszechniać to zdjęcie);
- w encyklopediach i atlasach
publikować utwory plastyczne i fotograficzne, "o ile nawiązanie
porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do
przezwyciężenia przeszkody", przy czym twórca ma prawo w każdej chwili
zażądać wynagrodzenia za użycie jego utworu[3]
- oraz w kilku innych, jeszcze bardziej szczegółowych przypadkach[4].
Prawo dozwolonego użytku wykraczającego poza zakres osobisty wymaga
zawsze wymienienia źródła i nazwiska oraz imienia twórcy. O ile ustawa
nie określa tego inaczej, właścicielowi majątkowych praw autorskich
zawsze przysługuje prawo do roszczeń majątkowych z tytułu użycia jego
utworu na zasadach dozwolonego użytku
źródło: www.wikipedia.pl
4.Prawo cytatu.
Prawem dopuszczalna możliwość przytoczenia w tworzonym przez siebie dziele urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości bez zgody ich twórcy i bez uiszczania na jego rzecz wynagrodzenia. Prawo cytatu dotyczy twórczości chronionej majątkowymi prawami autorskimi i stanowi ich ograniczenie na rzecz dozwolonego użytku. Z utworów nie objętych prawami majątkowymi można bowiem korzystać swobodnie, pod warunkiem oznaczenia autora.
W prawie polskim prawo cytatu uregulowane jest w art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
Wolno
przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki
rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie
uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami
gatunku twórczości.
Cytat jako ograniczenie praw autorskich twórcy musi spełniać kilka
warunków, aby mieścić się w granicach określonych przez prawo:
- Cytat musi być rozpoznawalny. Czytelnik musi wiedzieć, które
słowa są słowami autora, a które są cytowane. Brak odróżnienia cytatu od
reszty tekstu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. Można w takim
przypadku mówić o popełnieniu plagiatu[2].
- Cytat musi być wyraźnie oznaczony co do autorstwa i źródła, i
to w każdym przypadku, w którym się pojawia. Nie wystarczy samo ogólne
odwołanie się do autorów lub dzieł w końcowym zestawieniu bibliografii
lub źródeł. Brak wyraźnego oznaczenia cytatu stanowić będzie naruszenie
praw autorskich. W przypadku przytaczania cytatów, których autorstwo nie
jest znane (rozpowszechniane były anonimowo), należy taką okoliczność również zaznaczyć[3].
- Zamieszczenie cytatu musi być uzasadnione celem – ma służyć wyjaśnianiu lub nauczaniu, krytycznej analizie lub prawom gatunku twórczości.
- Cytat pełni funkcję pomocniczą – ma służyć uzupełnieniu i
wzbogaceniu dzieła, nie może go natomiast zastępować, ani tworzyć jego
zasadniczej konstrukcji. Tworzone dzieło ma być samoistne, nie może
polegać na przytoczeniu cudzej twórczości, ewentualnie jedynie z
własnym, krótkim komentarzem. Nie może być również serią cytatów, nawet
gdyby to były cytaty z różnych dzieł i autorów. Cytaty w samoistnym
dziele powinny mieć rolę podrzędną. Nadmierne, zbyt obszerne i
nieuzasadnione korzystanie z cytatów również stanowi naruszenie praw
autorskich.
Nie jest jednoznacznie określona dopuszczalna
wielkość cytatu.
Musi on jednak pozostawać w takiej relacji do całości dzieła, aby przy
realizowanych przez cytat celach zachowana była pomocnicza rola cytatu.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego
cytowany
urywek lub nawet cały drobny utwór musi pozostawać w takiej proporcji
do wkładu własnej twórczości, aby nie było wątpliwości co do tego, że
powstało własne, samoistne dzieło.
źródło: www.wikipedia.pl
5.Czas obowiązywania prawa autorskiego.
Czas trwania autorskich praw majątkowych
* trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,
* jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.
Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca:
* 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,
* gdy utwór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu;
* 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania);
* 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia)
źródło: www.peb.pl